2024-cü ilin 8 ayı ərzində Azərbaycanda casus proqramlardan istifadə ilə 12 minə yaxın hücum qeydə alınıb. Casus proqram istifadəçinin fəaliyyətlərini izləmək və bu məlumatı üçüncü tərəflərə ötürmək üçün cihazı səssizcə yoluxdurur. Bəzən casus proqramlar əməliyyat sisteminin işləməsi üçün zəruri olan zərərsiz fayllar kimi maskalanır.
Casus proqramlar necə işləyir. Bütün casus proqramlar məlumatınız ola-ola və ya sizdən xəbərsiz məlumatlarınızı və fəaliyyətlərinizi izləyir. Bununla belə, bir çox etibarlı xidmətlər və proqramlar casus proqramlara bənzər izləmə vasitələrindən istifadə edir. Buna görə də, son dövrlərdə “casus proqram” termini əsasən yalnız zərərli proqramlara şamil olunur.
Casus proqram kompüter və ya mobil cihazda aşağıdakı hərəkətləri yerinə yetirir:
1. Sızma (casus proqram quraşdırma paketi, zərərli vebsayt və ya fayl əlavəsi vasitəsilə)
2. Məlumatların monitorinqi və ələ keçirilməsi (düymələrə toxunuşların fiksasiyası, ekran görüntüləri və digər izləmə kodundan istifadə etməklə)
3. Oğurlanmış məlumatların casus proqramın “sahibinə” göndərilməsi – o, ondan öz məqsədləri üçün istifadə edəcək və ya üçüncü şəxslərə satacaq.
Casus proqram şəxsi məlumatlarınızı hücumun təşkilatçısına ötürür. Buraya adi onlayn fəaliyyətləriniz və ya satınalmalarınız haqqında məlumat daxil ola bilər, lakin daha konkret fəaliyyətlər haqqında məlumat toplamaq üçün zərərli kodun dəyişdirilməsi ehtimalı istisna edilmir.
Beləliklə, casus proqram təcavüzkarın şəxsi məlumatlarınızı oğurlamasına və sizin adınızdan çıxış etməsinə imkan verir. Zərərli proqram telefonunuz və ya kompüterinizdəki bütün məlumatlara giriş əldə edərsə, şəxsiyyətinizi saxtalaşdırmaq üçün kifayət qədər məlumat toplaya bilər. Bunun üçün brauzerinizin tarixçəsi, e-poçtunuz, onlayn bankçılıq, onlayn mağazalar və sosial şəbəkələr üçün saxlanan şifrələriniz kifayətdir. Eyni zamanda, onlayn bankçılığınıza daxil olsanız, casus proqram daha sonra istifadə etmək və ya üçüncü tərəflərə satmaq üçün bank hesabınızı və ya kredit kartı məlumatlarınızı ələ keçirə bilər.
Çox vaxt casus proqram kompüterinizə zərər verir. Optimal sistem məhsuldarlığının pozulması böyük miqdarda yaddaş, kompüterin hesablama gücü və internet trafikinin istehlakına səbəb olur. Nəticədə, yoluxmuş cihaz ləngiyə, proqramlar arasında gec keçid edə və internetdə işləməyi dayandıra bilər.
Casus proqram potensial təhlükəli və ya saxta saytlara yönləndirə biləcək arzuolunmaz linklər əlavə etməklə axtarış nəticələrini təhrif edə bilər. Bu proqramlar start səhifəsini və hətta bəzi kompüter parametrlərini dəyişə bilər. Digər növ casus proqramlar eyni dərəcədə xoşagəlməz problemlə – ani peyda olan reklamlarla müşayiət oluna bilər.
“Casus proqram ilə mübarizə aparmağın ən yaxşı yolu onun kompüterinizə daxil olmasının qarşısını almaqdır. Ancaq proqramları və ya e-poçt əlavələrini yükləməkdən yayınmaq həmişə mümkün deyil və hətta etibarlı veb-sayt belə gözlənilmədən sındırıla və kompüteriniz üçün yoluxma mənbəyinə çevrilə bilər. Sisteminizi zərərli proqramlara qarşı aktiv şəkildə skan edəcək etibarlı təhlükəsizlik həllindən istifadə etməlisiniz. İstifadəçilərə hər zaman ayıq olmağı və rəqəmsal bilik və bacarıqlarının səviyyəsini daim artırmağı tövsiyə edirik”, – deyə Kaspersky-nin Azərbaycandakı rəsmi nümayəndəsi Müşviq Məmmədov bildirir.
Aşağıda casusların kompüterinizə və smartfonunuza daxil olmasının qarşısını almağa kömək edəcək bir neçə tövsiyə var.
• Əməliyyat sistemini və proqram təminatını yeniləyin. Müntəzəm təhlükəsizlik yamaqları təcavüzkarlar tərəfindən istifadə edilə bilən boşluqları aradan qaldırır.
• İcazəsiz girişin qarşısını almaq üçün smartfon ekranını kilidləyin və kompüterlərdə güclü şifrələrdən istifadə edin.
• Qorunmayan Wi-Fi şəbəkələrinə qoşulmayın
• Xüsusilə proqramlar mikrofona, kameraya, telefona və ya şəxsi məlumatlara giriş tələb edərsə, proqramları quraşdırarkən icazələrə nəzarət edin.
• Hara yönləndirdiyini dəqiq bilmədiyiniz halda, e-poçtlarda gələn linklərə keçid etməyin. Şübhəli fayl mübadiləsi şəbəkələrindən heç nə yükləməyin – bu fayllar yoluxmuş ola bilər.
• Cihazlara zərərli proqramlara qarşı etibarlı müdafiə həlli quraşdırın.