Kəkələmə nədir və başqa problemlərə gətirib çıxarar mı?-Dr.Günel Ümid
Uşaqlar təxminən üç yaş ətrafında özlərini ifadə etmə qabiliyyətində olduqca ustalaşmışlardır. Bu yaşlar uşağın olduqca aktiv və maraqlı olduğu dövrlərdir. Hər an yeni anlayışlarla tanış olmağa və söz bazalarını genişləndirməyə hazırdır. Yeni və dəyişik həyatlarını paylaşmağa olduqca həvəsli olan 3yaşlı uşaqlar, bəzi söyləmək istədikləri sözü tapa bilmir ya da tələffüz edərkən bəzi səhvlər edirlər. Bu yaş qrupundakı bütün uşaqların danışıqları əsnasında eyni sözləri ya da cümlələri ard-arda təkrarladıqlarına, nəfəslərini söyləmək istədikləri cümlənin uzunluğuyla koordinasiya olaraq istifadə etmədiklərinə və uyğun olmayan yerlərdə dayanmalar etdiklərinə şahid olarıq.
Çox vaxt bu danışma forması “inkişaf kəkələməliyi” olaraq adlandırılır. 2-7 yaş uşaqlarının danışıqlarında müşahidə edilən və normal olduğu düşünülən bu tip danışıq qüsurları bəzən qalıcı bir problem halına gələ bilər.
Kəkələmək nədir?
Kəkələmək; danışmanın axıcılığı və ritminin, dayanmalar, təkrarlar, uzatmalarla və çox vaxt bunlara yoldaşlıq edən bədən hərəkətləri ilə kəsilməsidir. Kəkələmənin miqdarı və şiddəti, fərqli mühitlərdə, gündən günə, hətta eyni gün içərisində belə dəyişə bilər.
Kəkələmə başqa problemlərə gətirib çıxarar mı?
Erkən dövr kəkəməliyinin özbaşına düzelib düzəlməyəcəyini bilmek hər zaman çox asan deyil. Bəzən uşağın valideynləri və ya yaxınları, uşağın bu danışma formasının yaşı böyüdükcə özbaşına düzələcəyini düşünərək bir mütəxəssisə baş vurulmasını lazımlı görmürlər. Ancaq unudulmamalıdır ki kəkələmək erkən dövrdə müdaxilə edildiyində çox daha asan nəzarət altına alına bilən bir problemdir. Çünki, uşaq böyüdükcə öz danışığına dair hissiyatı artır. Bundan başqa, ictimai ətrafı genişlədikcə daha çox insan onun danışmasındaki fərqliliyi özünə hiss etdirməyə başlayır. Xüsusilə ibtidai məktəb dövründə kəkələyən uşaqlar dostları tərəfindən lağa qoyulur hətta bəzən qrup xarici saxlanılır. Uşaq kekelememek üçün əlləşdikcə daha çox kəkələyir və bəzi uşaqlar gedərək danışmaqdan və ictimai mühitlərə girməkdən imtina edirlər. Bu səbəbdən, danışmadakı problemin yanında bir sıra psixoloji və ictimai problemlər də ortaya çıxmağa başlar.
Kəkəməliklə bağlı səhv inanclar:
“Kəkələməyin səbəbi psixolojidir!”
Hal-hazırda kəkələməyin səbəblərinə dair bir çox fərqli görüş irəli sürülmüşdür. Bu fikirlərdən ən məşhur olaranı kəkəməliyin psixoloji səbəblərdən qaynaqlandığı fikridir. Bir çox adam kəkələmənin səbəbinin həddindən artıq qorxu, kədər və ya həyəcan kimi psixoloji bir səbəbi olduğuna inanır. Bu məşhur fikrin əksinə mütəxəssislər, kəkəməliyin psixoloji səbəblərdən qaynaqlanmadığını ancaq, bu kimi faktorların kəkələyən şəxslərin danışıqları üzərində mənfi təsirləri olduğunu qəbul edir. Yəni heç bir uşaq ya da yetkin bir şeydən çox qorxduğu ya da bir hadisəyə çox kədərləndiyi üçün kəkələməz. Bu kimi səbəblərin, kəkələməliyə uyğunluğu olan fərdlərdə qıcıqlandırıcı ya da kəkələməyə şiddətləndirici təsirləri ola bilər. Ancaq əsla kəkəmənin birbaşa səbəbi deyil.
“Kəkələməlik irsidir!”
Cəmiyyətdə məşhur olan bir başqa fikirsə, kəkəməliyin genetik olmasıdır. Bir uşağın ana ya da ata tərəfindəki qohumlarından hər hansı birində kəkələməlik varsa, o uşağın kəkələmə ehtimalı təxminən% 40-60 nisbətində daha çoxdur. Ancaq, ailəsində heç kəkələməlik olmayan kəkələyən fərdlər də var. Bu səbəbdən kəkəməliyin yalnız genetik səbəblərdən qaynaqlandığı fikri doğru deyil. Bundan başqa birinci dərəcə qohumlarında kəkələməlik olan bir çox adamda kəkələməlik görülmür.
“Kəkəməliyin müalicəsi yoxdur!”
Kəkəməliylə bağlı bir başqa səhv inanc, kəkəməliyin düzəlməyəcəyi və müalicəsinin olmadığına aiddir. Bəzən məlumatı olmayan ya da bu mövzuda kafi məlumat sahibi olan adamlar, uşaqlarının kəkələməyinin qalıcı olduğuna və heç bir zaman düzəlməyəcəyi ilə bağlı səhv istiqamətdə məlumatlandırmaqdadır. Bu kimi səhv təlqinlər ailələrin ümidsizlik duyğularına qapılıb vəziyyəti bu şəkildə qəbul etmələrinə və uşağı bu problemlə tək başına buraxmalarına yol aça bilir. Hal-hazırda çox fərqli kəkələməlik müalicə üsulları istifadə edilir və kəkələyən uşaqlar bu üsullardan faydalanır. Xüsusilə də məktəb əvvəli dövrdə müalicə edilən uşaqlar irəlidəki dövrlərdə heç kəkələmədikləri kimi, bir çox kiçik yaşlarda tətbiq olunan müalicənin belə xatırlamır. Ancaq yetkinlik dövrünə qədər heç bir müalicə görməyən ya da elmi üsullar xaricində bir sıra axtarışlara yönələn fərdlərdə qısa müddətdə qəti nəticə alınması daha çətindir. Çünki uşağın yaşı irəlilədikcə, heç bir zaman kəkələməyini nəzarət altına ala bilməyəcəyinə inanmağa başlayır. Bundan başqa, davamlı olaraq ətrafındakı insanların tənqidlərinə məruz qaldıqları üçün danışmağı tələb edən mühitlərə dair bir sıra qorxular inkişaf etdirərlər. Bu səbəblə valideynlər uşaqlarının kəkələdiyini düşündükləri halda heç vaxt itirmədən bu mövzuyla maraqlanan bir həkimdən kömək almalədır.
“Kəkələməlik dərmanlarla keçər!”
Kəkələməliyin müalicələrinə bağlı bir digər səhv inanış isə kəkələməliyin dərmanla keçə biləcəyi fikridir. Hələ dünyada kəkələməliyi sağaldan bir dərman müalicəsi tapılmayıb. Lakin, bəzi həkimlər kəkələməlik şikayətiylə müraciət edən ailələrə bəzi dərmanlar təklif etməkdə və bu dərmanların uşağın danışmasını düzeldəcəyi istiqamətində səhv bir təəssürat yaradırlar. Kəkələməliyin müalicəsi üçün təklif edilən bu dərmanların uşaq üçün zərərli bir təsiri olmamaqla birlikdə heç bir faydalı təsiri də yoxdur. Ailələrin kəkəməliyi düzəldəcək, elmi olaraq isbat edilmiş hər hansı bir dərman müalicəsi olmadığı mövzusunda şüurlu olmaları və bu tip müalicələrə bel bağlamamaları çox əhəmiyyətlidir.
“Kəkələyən uşaqlar məktəbdə müvəffəqiyyətsiz olarlar!”
Kəkələyən uşaqlar çox zaman danışmaqdan çəkinirlər və çox yaxşı bildikləri şeylər haqqında belə danışmaya bilərlər. Bu da ilk etapda onların səhv tanınmalarına səbəb olar. Kəkələyən uşaqlar zehni inkişaf baxımından digər uşaqlardandaha geri deyildirlər. Yalnız danışma mövzusunda daha istəksiz ola bilərlər. Müxtəlif sahələrdə müvəffəqiyyətləriylə cəmiyyətə malolmuş bir çox kəkələyən insanlar vardır. Aristotel, Charles Darvin, Marylin Monroe, Bruce Willis, Isaac Newton, Musa Peyğəmbər.
Kəkələmənin Əlamətləri Nələrdir?
Səs, heca və ya söz təkrarları (Qqq-qələm aldım / Mən-mən-mən gəldim.)
Səs uzatmaları (aaaaana / sssssənin)
Şişirdilmiş üz və bədən hərəkətləri (ayaqları yerə vurma, qaş qaldırma, burun qanadlarının hərəkət etməsi, göz yumma, göz qırpma, qolların həddindən artıq hərəkət etməsi, başını yelləmə, dodaqları büzmə, dil və dodaqlarda titrəmə, şişirdilmiş ağız, çənə hərəkətləri və s.)
Nizamsız nəfəs alma. Danışarkən nəfəs almağa çalışma.
Danışmaqdan qaçınma.
Bir şeyi söyləyərkən mövzunu dəyişdirmə ya da danışmaqdan imtina etmə.
Kəkələmənin artdığı Vəziyyətlər:
Telefonda, cəmiyyətdə,çox adam oloan yerlərdə çıxış, birinin adını çağırma, adı soruşulduğunda cavab vermə, zaman təzyiqi altında olma, gözlənilməz bir vəziyyətlə qarşılaşma, yeni insanlarla tanış olma, yeni bir şey söyləmək vəziyyətində qalma.
Kekemeliğin azaldığı / Yox Olduğu Vəziyyətlər:
Mahnı oxuma, söymə, dua oxuma, xor oxuma, pıçıltıyla danışma, kiçik uşaqlarla danışma, yüksək səs-küyün təsiri altında çıxış, monoton danışma, ritm tutaraq danışma. Bu kimi çıxış vəziyyətlərində ən ağır kəkəmələrin belə itdiyini görürük.
https://www.instagram.com/dr.gunel_umid/
