Məktəblilərin kiber təhlükəsizliyi necə təmin edilir?

Kaspersky-nin rəsmi nümayəndəsi Müşviq Məmmədov tədris ilinin başlanğıcı ərəfəsində Azərbaycan məktəblilərinin kiber təhlükəsizliyi barədə danışıb

Frame.az-a daxil olan açıqlamada qeyd edilir ki, tədris ilinin başlanğıcı çox yaxındadır, lakin normal rejimə qayıtmaq infeksiyanın artması riskinə səbəb ola bilər, buna görə də tələbələr tədris prosesini qismən onlayn davam etdirməli olacaqlar. Bununla əlaqədar olaraq Kaspersky-nin rəsmi nümayəndəsi Müşviq Məmmədov onlayn təhsillə öz tövsiyələrini verib.

Kaspersky uşaqların bütün karantin dövründə məşğul olduqları oyunlardan tədris prosesinə rahat keçməsini təmin etmək üçün, təhsil müəssisələrinə və valideynlərə hansı məhsul və ya tövsiyələri təklif edə bilər?

Ötən tədris ilinin sonunda uşaqlar və onların valideynləri bir qeyri-müəyyənlik və tamamilə yeni öyrənmə şərtləri ilə qarşılaşdılar. Təəssüf ki, ilin əvvəllərində çox güman ki, yenidən məsafəli rejim təşkil ediləcək, buna görə psixoloqlar adi gündəlik məktəbli qaydalarına riayət etməyi, məsələn, dərslərin başlamasından ən az bir saat əvvəl uşağı oyatmağı məsləhət görürlər. Valideynlər üçün məktəblilərin distant təhsilində iştirak etmək və uşaqların cihazlara sərf etdikləri vaxtı yeni reallıqlara uyğun şəkildə tənzimləmək vacibdir. Distant təhsilin digər aspektlərinə də diqqət yetirmək vacibdir – prosesi kiber təhlükəsizlik baxımından necə təşkil etmək lazımdır. Təlimin aparıldığı cihaza bütün lazımi proqramların quraşdırıldığından əmin olun.
• Uşaqların onlayn təhsili üçün tələb olunan proqramlar yalnız rəsmi mənbələrdən quraşdırılmalıdır. Ödənişli bir proqrama ehtiyacınız varsa, onun pirat versiyasını axtarmamalısınız. Müəllimlə pulsuz bir ekvivalent yükləmək imkanını müzakirə etmək daha yaxşıdır.
• Təhsil almaq üçün iş masasına uzaqdan daxil olmaq ehtiyacınız olubsa, həmin proqramla işiniz bitdikdən sonra onu dərhal silmək lazımdır.
• Onlayn öyrənmə mühitində uşaq tez-tez vebkamera və mikrofondan istifadə etməli olur, buna görə onu rahat, arxa planda daha az əşyalar olan bir iş yeri ilə təmin etməlisiniz. Virtual bir arxa plan və ya bulanıq fondan istifadə edə bilərsiniz, bununla da onlayn məşğuliyyətlər zamanı kamerada əlavə bir şey görünməyəcəyindən əmin ola bilərsiniz.
• Antivirusun quraşdırılması və söndürülməməsi vacibdir. Distant təhsil zamanı ev tapşırığı tez-tez məktublara əlavə və veb mənbələrə keçid şəklində göndərilir. Bütün bunlar uşaqları sayıqlığını azaldaraq onları spam və fişinqə qarşı daha qorumasız edə bilər: mövzusu olmayan və zərərli əlavəyə malik mətni olan bir məktub açıla bilər.
Video dərs keçmək üçün hansı proqramlardan istifadə edilməlidir və adi təhsil rejiminə qayıtma vaxtının məlum olmadığı nəzərə alınaraq, yeni təhsil məhsulları yaratmağa ehtiyac varmı?

Video dərs keçmək üçün bir çox fərqli proqram var, problem bütün sinif formatlarına uyğun universal birini seçməyin elə də asan olmamasıdır. Bütün bu xidmətlərin üstünlükləri və mənfi cəhətləri var, bəzi proqramları nümunə gətirəcəyəm:
• Microsoft Teams tədbirlər təşkil etməyə və keçirməyə, sənədləri saxlamağa, tapşırıqları planlaşdırmağa, sənədləri ortaq şəkildə redaktə etməyə və s. icazə verir
• Zoom – ekran paylaşımı təmin edən populyar bir onlayn konfrans proqramıdır. Pulsuz versiyası yalnız 40 dəqiqəlik bir onlayn görüşə imkan verir. Bundan əlavə, bu proqram, bir çox digər xidmətlər kimi, bir sıra kiber təhlükəsizlik tədbirlərinə riayət etməyi tələb edir.
• Discord öz kanalınızı idarə etmək, ekran paylaşımı ilə video konfranslar təşkil etmək və keçirmək üçün bir messencerdir
• Google Meet onlayn tədbirlərin təşkili, sənədlərin saxlanması və ortaq sənəd redaktəsi üçün geniş seçim imkanlarına malikdir.
Onlayn təhsil məhsullarının keyfiyyətini təmin etmək üçün hansı əlavə kiber təhlükəsizlik tədbirləri görülməlidir?

Məsələn götürək, bu günün məşhur videokonfrans xidməti olan Zoom-u – bəzi təhlükəsizlik problemlərinə görə artıq ekspert cəmiyyətinin diqqətini çəkib. Eyni zamanda Zoom şirkəti iş yükünün kəskin artması ilə uğurla mübarizə aparır və müxtəlif informasiya təhlükəsizliyi hadisələrinə dərhal reaksiya verir. Məktəb müəllimlərinin bu proqramdan istifadə edərək video dərsləri mümkün qədər səmərəli və etibarlı şəkildə apara bilməsi üçün aşağıdakı qaydalara əməl etmələrini tövsiyə edirəm:

• Hər konfransı bir şifrə ilə qoruyun və bu linkləri sosial şəbəkələrdə paylaşmayın;
• Konfransa yalnız görüş təşkilatçısı kimi təsdiqlədiyiniz şəxslərin qoşula bilməsi üçün “gözləmə otağı”-nı aktivləşdirin;
• Hesabınızı güclü bir şifrə ilə qoruyun (fərqli formatda hərflər, rəqəmlər və xüsusi simvollardan ibarət 12 simvolluq şifrə);
• Proqramı yalnız rəsmi zoom.us saytından və mobil cihazlar üçün tətbiqetmələri – App Store və ya Google Play-dən yükləyin;
• Dərsdən əvvəl ekran paylaşımı parametrlərini yoxlayın – ekranı kimin paylaşa biləcəyini və eyni zamanda bir çox iştirakçının ekranı paylaşmasına icazə verilib-verilmədiyini müəyyənləşdirin. Əgər təqdimatı təkcə müəllim göstərəcəksə, bu funksiyaları tamamilə aradan qaldırmaq daha yaxşıdır;
• Video dərs zamanı şagirdlərdən həqiqi ad və soyadlarını istifadə etmələrini xahiş edin.
Pandemiyanın meydana gəlməsi ilə ortaya çıxan şərtlər uşaqların İnternetdəki davranışlarını dəyişdirdi və distant təhsilin öz xüsusiyyətlərinə malik olduğunu göstərdi. Buna görə də, təhsilin keyfiyyətində minimal itkilərlə belə bir sınaqdan keçməyə hazır olmalısınız. Ən əsası isə bu vəziyyətdə valideynlər və müəllimlər kiber təhlükəsizlik tədbirlərinə xüsusi diqqət yetirməlidirlər.

Ülviyyə Ədalətqızı